خون بین 7 تا 8 درصد وزن بدن را تشکیل داده و حجم آن در یک فرد بالغ بطور متوسط 5 لیترمیباشد. خون به واسطه گردش در داخل رگهای خونی عامل اصلی توزیع مواد غذایی،اکسیژن و حرارت در بدن و انتقال دی اکسید کربن و مواد زاید حاصل از فعالیت سلولها ازبافتها به ارگانهای دفعی است. خون همچنین هورمونهای مترشحه از غدد داخلی را بهارگانهای مورد نظر حمل میکند.
انواع محصولات خون
انواع محصولات خون عبارتند از خون کامل، گلوبولهای قرمز و سفید، پلاکت، پلاسما کههرکدام برای درمان بیماریها و صدمات مختلف مفید است. به غیر از پلاسما، دیگر محصولاتخونی فاسد شدنی هستند. هرکدام از مشتقات خون کاربردهای متفاوتی داشته از جملهاینکه از گلوبولهای قرمز در درمان کم خونی، از پلاکتها برای بیماران مبتلا به سرطان و ازپلاسما برای درمان بیماران با سوختگی استفاده میشود. جمعآوری خون نیاز به یک تلاشمستمر داشته و فاکتورهایی نظیر راحتی، ریسک و در دسترسپذیری میتواند برای اهداکنندگان تاثیرگذار باشد. با این وجود برای پاسخگویی به تقاضا میبایست به اندازه نیاز خونجمعآوری گردد.
اجزا خون عبارتند از:
بخش مایع یا پلاسما : یک مایع زرد کهربایی است که حاوی آب، املاح، مواد غذایی،هورمونها، مواد انعقادی و سایر مواد محلول میباشد که حدود 55 % حجم خون راتشکیل میدهد.
بخش سلولی : سلولهای خون حدود 45 % حجم خون را تشکیل میدهند و خودشامل سه دسته سلول میباشد:
گلبولهای قرمز: سلولهایی هستند که کار اصلی آن ها انتقال اکسیژن از ششهابه سلولهای بدن برای استفاده سلولها و برداشت دی اکسید کربن از سلولها وحمل آنها به ششها برای دفع به محیط خارج از بدن می باشد.
گلبولهای سفید: گلبولهای سفید در برابر حمله موجودات ذرهبینی به بافتها و یابه جریان خون، از بدن دفاع میکنند.
پلاکتها: پلاکتها اجزای سلولی کوچکی هستند که در عمل انعقاد خون شرکتمیکنند.
برخی از اجزای خون مانند پلاکتهای خون را نیز میتوان به طور مستقیم از اهدا کننده بدونگرفتن خون کامل دریافت کرد. در این حالت اهداکننده به یک دستگاه آفرزیس که خون اهداکننده را به گردش در میآورد وصل میشود. این دستگاه میتواند اجزای مورد نیاز را از خونجدا کند در حالی که اجزای باقیمانده به اهداکننده برگشت داده میشود. استخراج پلاکتبا این فرآیند پرهزینهتر از استخراج آن از خون کامل است. از دیگر ویژگیهای خون و فرآوردههای حاصل از آن دوره عمر آنها میباشد. دوره عمر عبارت است از مدت زمانیکه که یکمحصول قابل استفاده میباشد. به همین خاطر فرآوردههای خون در دسته محصولات فاسدشدنی قرار میگیرند. بر این اساس پلاکت کمترین طول عمر را در بین فرآوردههایخون دارا می باشد. مهمترین دلیلی که دوره عمر پلاکت 7 روز در نظر گرفته میشود ایناست که سلولهای پلاکتی در بدن انسان بیش از 7 روز زنده نمیمانند. از طرف دیگربیشترین طول عمر مربوط به فرآوردههای پلاسمایی میباشد که در مدت 12 ماه پس ازتولید نیز قابل استفاده هستند.
خون تازه ممکن است برای بیماران خاصی نظیر نوزادان درخواست شود. هرچند ارائه دلیلموجه برای استفاده از خون تازه مشکل است، اما علت استفاده از آن را می توان دارا بودنبالاترین ظرفیت حمل اکسیژن دانست. گاهی اوقات خون تازه برای نوزادان به کار میرود، زیرانوزادان درصد بالای هموگولوبین جنینی هستند و این نوع هموگلوبین به خوبی هموگلوبینبالغین اکسیژن را در بافتها آزاد نمیکند. علاوه بر این چون خون تزریقی بخش بزرگی از خوننوزاد را تشکیل میدهد خون تازه کمتر از 7 روز حائز اهمیت بالینی است. بر همین اساستعویض خون روش دیگری است که برای استفاده از خون کمتر از 7 روز مناسب است. امروزهتعریف خون تازه ممکن است متفاوت باشد. در بانکهای خون جدید و امروزی آزمایشاتگستردهای بر روی فرآوردههای خونی قبل از انتقال آنها به منظور حصول اطمینان از ایمنیکامل آنها انجام میشود. به همین دلیل انتقال خون مناسب و ایمن کمتر از 72 ساعت بعداز خونگیری مشکل است. از خونی که 3 تا 7 روز از زمان جمع آوری آن بیشتر نگذشته برایبیماران خاصی که نیاز به خون تازه دارند میتوان استفاده نمود.
داروهای مرتبط با مشتقات خون : فیبرینوژن